آیه 40 سوره کهف

فَعَسى‌ رَبِّي أَنْ يُؤْتِيَنِ خَيْراً مِنْ جَنَّتِكَ وَ يُرْسِلَ عَلَيْها حُسْباناً مِنَ السَّماءِ فَتُصْبِحَ صَعِيداً زَلَقاً (40)

خلاصه يهودا بر وجه اميد خود و تهديد فطرس گفت:

فَعَسى‌ رَبِّي‌: پس اميد است پروردگار من. أَنْ يُؤْتِيَنِ خَيْراً مِنْ جَنَّتِكَ‌:

اينكه عطا فرمايد مرا بوستانى بهتر از بوستان تو در آخرت به سبب ايمان من. اين آخرين داستان محاوره دو برادر است، و عاقبت نتيجه و تأثيرى نبخشيد. و به همان غفلت و غرور باقى، تا سر انجام پشيمانى او را حاصل گرديد و سودى نداشت.

نكته: قوله‌ «ما شاءَ اللَّهُ» بنابر معنى اول مبتدائى است خبر آن محذوف، و بنابر معنى دوم خبر مبتداى محذوف. قوله‌ «أَنَا أَقَلَّ مِنْكَ» دو وجه محتمل باشد يكى تاكيد ضمير متصل، و ديگر براى فصل و «اقلّ» منصوب به فعل دوم (ترن).

وَ يُرْسِلَ عَلَيْها: و فرستد خدا بر بوستان تو. حُسْباناً مِنَ السَّماءِ: صاعقه‌ها از آسمان، يعنى صاعقه از آسمان بر باغ تو نازل شود. فَتُصْبِحَ صَعِيداً زَلَقاً: پس گردد بوستان تو زمين هامون بى‌گياه كه پاى بر آن بلغزد، يعنى خاك ساده كه بر

«1» خصال، باب الاربعة، حديث 43- بحار الانوار، جلد 93، صفحه 184، باب 4، حديث اوّل.

جلد 8 - صفحه 58

آن نباتى نباشد.

قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ يُحاوِرُهُ أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلاً (37) لكِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي وَ لا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَداً (38) وَ لَوْ لا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْكَ مالاً وَ وَلَداً (39) فَعَسى‌ رَبِّي أَنْ يُؤْتِيَنِ خَيْراً مِنْ جَنَّتِكَ وَ يُرْسِلَ عَلَيْها حُسْباناً مِنَ السَّماءِ فَتُصْبِحَ صَعِيداً زَلَقاً (40) أَوْ يُصْبِحَ ماؤُها غَوْراً فَلَنْ تَسْتَطِيعَ لَهُ طَلَباً (41)

وَ أُحِيطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ عَلى‌ ما أَنْفَقَ فِيها وَ هِيَ خاوِيَةٌ عَلى‌ عُرُوشِها وَ يَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُشْرِكْ بِرَبِّي أَحَداً (42) وَ لَمْ تَكُنْ لَهُ فِئَةٌ يَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ ما كانَ مُنْتَصِراً (43) هُنالِكَ الْوَلايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَيْرٌ ثَواباً وَ خَيْرٌ عُقْباً (44)

ترجمه‌

گفت مر او را رفيقش وقتى كه با او صحبت ميكرد آيا كافر شدى بآنكه آفريد تو را از خاك پس از نطفه پس درست كرد تو را مردى‌

ولى من ميگويم او است خدا پروردگار من شريك نمى‌گردانم با پروردگارم احديرا

و چرا وقتى كه داخل شدى در باغت نگفتى هر چه خدا خواهد شود نيست توانائى مگر از خدا اگر مى‌بينى كه من كمترم از تو در مال و اولاد

پس شايد پروردگارم بدهد بمن بهتر از باغ تو و بفرستد بر آن آفتى از آسمان پس گردد زمينى صاف‌

يا گردد آبش بزمين فرو رفته پس هرگز نتوانى مر او را جستن‌

و احاطه شد بآفت، ميوه‌اش پس گرديد چنانكه زير و رو ميكرد دو دستش را براى آنچه خرج كرده بود در آن و حال آنكه درختان افتاده بودند روى چوب بستهاى افتاده و ميگفت ايكاش من شريك نكرده بودم با پروردگارم احديرا

و نبود او را گروهى كه يارى كنند او را غير از خدا و نبود قادر بر دفاع از خود

در چنين جائى نصرت مخصوص خدا است كه حقّ است او بهتر است از راه پاداش و بهتر از جهت عاقبت كار.

تفسير

- پس از ختم مقالات فاسده مرد سابق الذّكر با رفيق فقيرش كه اهل ايمان بود او در جواب گفت براى توبيخ و ملامت آنمرد كه آيا كافر شدى بآنكه آفريد تو را از خاك براى آنكه اصل خلقت بنى آدم از خاك است پس از نطفه كه از غذا توليد ميشود و اغذيه از خاك پس معتدل نمود خلقت و قامت و اندام تو را و ساخت مردى كامل و تمام عيار مانند ساير افراد انسان چون شك در معاد موجب كفر است ولى من ميگويم چون كلمه لكنّا مركب است از لكن و انا با اسقاط همزه و اثبات الف و حذف اقول او است خداوند پروردگار و روزى دهنده من و شريك قرار

جلد 3 صفحه 427

نميدهم براى پروردگارم احدى از مخلوقات او را و اين اعتقاد جازم، كافى است براى افتخار من بر تو كه شاك و متزلزلى و چرا وقتى داخل باغت شدى براى اداء شكر و اقرار بعجز خود در برابر قدرت خداوند نگفتى آنچه خدا خواهد ميشود و آنچه نخواهد نميشود نيست توانائى و قوه و قدرتى براى احدى مگر از جانب خدا تا دلالت داشته باشد بر آنكه امور منوط بمشيت الهى است و آنچه نصيب تو شده از منافع و اموال بخواست خدا بوده نه بسعى و كوشش خودت و اگر مى‌بينى مرا كه مال و او لآدم كمتر از تو است از فضل خداوند بعيد نيست كه در آتيه نزديكى يا در آخرت عطا فرمايد بمن چيزهائى كه بهتر باشد از باغ تو و از قهر خدا دور نيست كه بفرستد براى كفر و كفران نعمت تو و ويران نمودن باغت آفات آسمانى را از قبيل باد سام و صاعقه و تگرگ و امثال اينها چون حسبان بمعناى چيز انداخته شده مانند تير و سنگ و بلا و عذاب است و بعضى آنرا جمع حساب و مأخوذ از آن دانسته‌اند يعنى چيزيرا كه مقدّر شده براى تصفيه حساب اعمالت و در نتيجه باغت خالى شود از اشجار و زراعات و بگردد زمين صاف و ساده و همواريكه پاى در آن بلغزد و رونده از رفتار بماند براى نرمى آن يا فرو رود آب آن باغ در زمين بطوريكه نتوانى ديگر تهيّه و تدارك آنرا بنمائى و خداوند با آنمرد بعد از اين گفتار بر طبق آن رفتار فرمود و يكى از آفات سماوى احاطه نمود بر كليّه ميوجات آن باغ و درختان آن بطوريكه صبح كه وارد باغ شد ديد چفته‌هاى موها افتاده روى زمين و درختها خوابيده روى آنها و از ميوه‌ها اثرى نيست لذا دو دست را بيكديگر ميماليد و زير و رو ميكرد از اندوه و تأسف بر خرجى كه براى آبادى آن باغ كرده بود و از روى ندامت و پشيمانى بر اعمال و اقوال خود ميگفت ايكاش من براى خدا شريك قرار نميدادم احديرا و مانند رفيقم خداشناس و موحّد بودم و در مجمع فرموده كه در خبر است خداوند آتشى فرستاد كه آن باغ را سوزاند و آبش بزمين فرو رفت و با آنكه مغرور بمال و اولاد و اعوان خود بود در آنحال كسانى نبودند كه بتوانند يارى كنند او را جز خدا و خود او هم نتوانست جلوگيرى كند از بلاى الهى يا استرداد نمايد عوض اموال تلف شده خود را چون منتصر بمعناى دادستان است و در چنين روز و جائيكه روز و جاى انتقام از كافر و ظالم است خواه در دنيا باشد خواه در آخرت نصرت و

جلد 3 صفحه 428

يارى مخصوص بخدا است كه حقّ و ثابت است يا اختيار دارى و پادشاهى مخصوص باو است چون ولايت بكسر كه به اين معنى است نيز قرائت شده در هر حال پاداش الهى بهترين پاداشها و عاقبت اطاعتش بهترين عواقب است و گفته‌اند چون فهميده بود ويرانى باغش در اثر كفر و كفران بوده پشيمان شده بود براى آنكه باغش خراب شده نه براى آنكه كار بدى كرده لذا توبه‌اش قبول نشد ..

فَعَسي‌ رَبِّي‌ أَن‌ يُؤتِيَن‌ِ خَيراً مِن‌ جَنَّتِك‌َ وَ يُرسِل‌َ عَلَيها حُسباناً مِن‌َ السَّماءِ فَتُصبِح‌َ صَعِيداً زَلَقاً (40)

‌پس‌ اميدوارم‌ ‌که‌ پروردگار ‌من‌ بمن‌ عنايت‌ فرمايد بهتر ‌از‌ بستان‌ تو و بفرستد ‌بر‌ بستان‌ تو تيرهاي‌ آتشي‌ صاعقه‌ ‌که‌ بسوزاند تمام‌ اشجار و كشت‌ و زراعت‌ ترا ‌که‌ صبحگاه‌ ‌بر‌ وي‌ و نظر كني‌ زمين‌ ساده‌ خشك‌ و پست‌ و بلند ‌که‌ انسان‌ ‌بر‌ ‌او‌ لغزش‌ پيدا مي‌كند فعسي‌ رجاء و اميدواري‌ بخداوند عالم‌ ربّي‌ ‌که‌ پروردگار ‌من‌ ‌است‌.

أَن‌ يُؤتِيَن‌ِ اينكه‌ بمن‌ بدهد خَيراً مِن‌ جَنَّتِك‌َ بهتر و بالاتر و خوبتر ‌از‌ بستان‌ تو و زرع‌ تو وَ يُرسِل‌َ عَلَيها و بفرستد ‌به‌ بستان‌ و كشت‌ زار تو حُسباناً مِن‌َ السَّماءِ حسبان‌ تيرهاي‌ زياديست‌ ‌که‌ يك‌ مرتبه‌ متوجه‌ شود و طرف‌ و هدف‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌بين‌ ببرد و مراد ‌در‌ اينجا صاعقه‌ و تير شهاب‌ ‌است‌ ‌که‌ بكلي‌ مي‌سوزاند ‌هر‌ چه‌ هست‌ روي‌ زمين‌ ‌از‌ اشجار و زرع‌ و ‌غير‌ اينها فتصبح‌ صبح‌ كني‌ و نظر كني‌ ‌که‌ تمام‌ بستان‌ و زرع‌ تو صعيدا زمين‌ ساده‌ زلقا پست‌ و بلند ‌که‌ ذهاب‌ ‌بر‌ روي‌ ‌او‌ باعث‌ لغزش‌ ‌باشد‌ نه‌ شجري‌ و نه‌ نهري‌ و نه‌ كشتي‌ داشته‌ باشي‌.

(آیه 40)- «شاید پروردگارم بهتر از باغ تو، به من بدهد» (فَعَسی رَبِّی أَنْ یُؤْتِیَنِ خَیْراً مِنْ جَنَّتِکَ).

نه تنها بهتر از آن چه تو داری به من بدهد بلکه: «و مجازات حساب شده‌ای (صاعقه) از آسمان بر باغ تو فرو فرستد، به گونه‌ای که آن را به زمین بی‌گیاه لغزنده‌ای مبدّل کند» (وَ یُرْسِلَ عَلَیْها حُسْباناً مِنَ السَّماءِ فَتُصْبِحَ صَعِیداً زَلَقاً).